Upgrade to remove ads
Only $35.99/year

líffræði jólapróf 5. bekkur

Terms in this set (67)

deild-ríki-fylking-flokkur-ættbálkur-ætt-ættkvísl-tegund
flokkunareiningar lífvera
stærsta flokkunareiningin
Skipt í fornbakteríur, raunbakterúr og heilkjörnunga
deild
dreifkjörnungar, frumverur, sveppir, plöntur og dýr
ríki
einfruma lífverur án kjarna
dreifkjörnungar
oftast einfruma, stundum fjölfruma, ljóstillífa, lifa átlífi, melta utan lfveru, heilkjarna
frumverur
oftast fjölfruma stundum einfruma, ófrumbjarga, melta utan líkama, opisthokonta
sveppir
fjölfruma, frumuveggur úr beðma/sellulósa, grænukorn með litarefninu blaðgrænu, ljóstillífa
plöntur
fjölfruma, lifa átlífi, hreyfanleg
dýr
tegund ber tvö nöfn ítvínafnakerfinu, fyrra er ættkvíslaheitið (skrifað með stórum staf og skáletrað) og seinna er viðurnefni sem er lýsandi fyrir tegundina (skrifað með litlum staf og skáletrað).
vísindaheiti tegunda
dýraríki og plönturíki
upphafleg skipting lífríkisins
heilkjörnungar-ríki dýra-fylking seildýra-spendýr-fremadýr-ætt manna (hominidae)-ættkvísl manna (Homo)- tegund: Homo sapiens
flokkunarhópar manna
dýr með hrygg og baklægan taugastreng
seildýr
hærð dýr með spena
spendýr
dýr aðlöguð klifri í trjám
fremdardýr
uppréttur gangur
hominidae
stór heili (>600ml), kjálkar og hagnýting verkfæra
Homo
Homo sapiens
nútímamaður
fornbakteríur og raunbakteríur
deildir dreifkjörnunga
samsetning rRNA í lífveru
deildum er skipt eftir þessu
flokkunarfræði og þróunarfræði
skipting kerfisbundnar flokkunarfæði
skýrir hvernig ein lífvera getur af sér aðra lífveru, með breytingum í gegnum tímann. Notast við steingervinga, samanburðarlíffræði, þroskunarfræði og sameindarannsóknir (DNA)
þróunarfræði
nefnir eftir tvínafnakerfinu, flokkar lífverur eftir sameiginlegum einkennum og setur í deild - ríki - fylking - ...
flokkunarfræði
raðar lífverum eftir sameiginlegum einkennum
skildleikatré
raðar lífverum eftir þróunartengslum og byggir á DNA
þróunartré
fann upp Linnaean kerfið, oft kallaður faðir flokkunarfræðinnar
Carl von Linné
byggir á flokkun lífvera eftir einkennum en ekki skildleika, var til fyrir þróunarkenningu Darwins
Linnaean kerfið
sjúkdómar sem örverur valda
sýklar
Smíðaði fyrstu nothæfu smásjána, fyrstur til að lýsa örverum
Antoine van leeuwenhoek
sýndi fram á að líf kviknaði ekki að sjálfu sér, fyrstur til að nota orðið vírus ("eitur" á latínu)
Louis Pasteur
ríki gerla (Kingdom Monera)
ríki allra dreifkjörnunga
geta lifað við ýktar umhverfisaðstæður en finnast einnig í "hefðbundnara" umhverfi, skipta sér með tvískiptingu. bæði gram+ og gram-. margar efnatillífa. sumar stunda samhjálp, aðrar gistilífi en engar snýkjulífi
fornbakteríur
Saltkærar, hita- og sýrukærar, metanmyndandi
hópar fornbaktería
hafa í frumuhimnum sínum prótíndælur sem koma í veg fyrir ofþornun með því að dæla vatni og klóríði inn í frumuna
saltkærar fornbakteríur
lifa í hverum og laugum, sumar stunda efnatillífun með því að sundra súlfíðum
hita og sýrukærar fornbakteríur
lifa aðeins í súrefnissnauðu umhverfi, t.d. mýrum eða þörmum dýra. mynda CH4 úr H2 og CO2 og fá við það ATP.
metanmyndandi fornbakteríur
algengustu dreifkjörnungarnir, veggur úr peptydoglycani, hafa oft hjúp utan um vegginn, sumar hafa svipu, festiþræði eða þræði, hafa netkorn og geymslukorn
raunbakteríur
staflaga, kúlulaga eða gormlaga
lögun baktería
meira peptidoglycan í veggjum, litast fjólubláar við joðlitun
gram jákvæðar bakteríur
minna peptidoglycan í veggjum en hafa frumuhimnu utan um frumuvegginn þ. a. l. þolnari gagnvart penicillini, litast ekki við joðlitun en taka bleikan mótlit inn
gram neikvæðar bakteríur
-fyrst tvöfaldast hringlaga litningurinn
-síðan festast litningarnir við frumuhimnuna.
-þá teygist á frumunni og litningarnir dragast hvor frá öðrum
-frumuhimnan vex síðan inn í frumuna og frumuveggur myndast sem aðskilur frumuna í tvær dótturfrumur (klónar) sem hvor um sig hefur einn hringlaga litning.
tvískipting
tengiæxlun, ummyndun og veiruleiðsla
leiðir fyrir bakteríur að fjölga sér
"karlkynsfruma"sendir erfðaefni eftir kynþráðum (sex pilus) í "kvenkynsfrumu"
tengiæxlun
baktería tengist DNA úr dauðri bakteríu og hagnýtir sér það
ummyndun
bakteríuveira (gerilæta) flytur erfðaefni milli baktería
veiruleiðsla
þykkur hjúpur sem sumar bakteríur mynda utan um hluta frymis og litning við óhagstæð skylirði. bakteríuveggurinn leysist upp.
dvalargró
bakterían Bacillus anthracis myndar dvalargró. ef menn anda dvalargróunum að sér draga þau raka í sig og bakterían fer að mynda eitrið anthrax. getur leitt til dauða á stuttum tíma
miltisbrandur
geta fengið næringu á allan hátt nema með átlífi. oftast ófrumbjarga en til sumar efnatillífa eða ljóstillífa
næringarnám baktería
ljóstillífa, gram neikvæðar, losa út súrefni í adnrúmsloftið.
rauðar, gular, blágrænar, brúnar eða svartar á litinn. meðal stærstu bakteríanna.
eru stundum í samlífi með lifrarmosa, burknum, kóraldýrum eða sveppum. sambú þeirra með sveppum kallast fléttur. hafa fundist í feldi letidýra sem veitir þeim felulit.
blágrænar bakteríur
samhjálp, gistilíf og snýkjulíf
samlífi
báðar lífverur græða á hvor annari t.d. þarmabakteríur í mönnum
samhjálp
önnur lífvera græðir á hinni en fyrir hina breytir það engu t.d. húðbakteríur á mönnum
gistilíf
lífvera tekur frá annari lífveru sem tapar á samlífinu t.d. sjúkdómsvaldandi bakteríur
snýkjulíf
sundrun skólps, framleiðsla vítamína, lyfja og bóluefna eða myndun vaxtarhormóna og insúlíns með erfðabreyttum bakteríum
hagnýting baktería
veldur flestum bakteríusjúkdómum í mönnum, algengasta og mildasta sýkingin er hálsbólga, getur valdið lungnabólgu. veldur oft eyrnabólgu í börnum
streptococcus
staflaga gram- baktería, finnst í þörmum lífvera, getur valdið alvarlegum matareitrunum
e.coli
mannskæðasti smitsjúkdómur veraldar. veldur oftast lungnabólgu, sár í lungun sem veldur áralöngum krónískum hósta
berklar
fyrstur til þess að lýsa berklum
Robert Koch
salmonella, staphylococcus og bótúlíneitrun
dæmi um matareitranir
bakteríudrepandi lyf sem varð óvart til á tilraunastofu, myglusveppur sem gefur frá ser bakteríudrepandi efni, hefur mest áhrif á gram+ bakteríur
pensilín
uppgötvaði pensilín árið 1928
Alexander Fleming
acelullar - ekki úr frumu/frumum, teljast ekki til eiginlegra lífvera, lifa aðeins snýkjulífi, öll efnaskipti eru í gangi í öðrum frumum, minni en bakteríur, með hylki og kjarnsýru
veirur
litlir RNA-bútar, án hylkis, geta sýkt plöntur
veirungar
prótín einingar sem breyta öðrum prótínum í það sama og þeir þær
príónar
úr próteineiningum sem inniheldur oft ensím sem taka þátt í fjölföldun erfðaefnis
hylki
RNA eða DNA, ein- eða tvíþátta, með nokkur hundruð gen
kjarnsýra í veiru
utan um sumar veirur, sérstaklega dýraveirur, er úr frumuhimnu hýsilfrumu
hjúpur veiru
kjarnsýra RNA eða DNA, ein- eða tvíþátta, stærð og lögun, hjúpaðar eða naktar
það sem veirur eru flokkaðar eftir
Students also viewed